PARIBASA
BASA BALI
Bali yang mempunyai
beragam kearifan lokal sudah seharusnya kita menjaga semua kearifan lokal itu.
Kearifan lokal merupakan butir-butir kecerdasan atau kebijaksanaan “asli” yang
dihasilkan oleh suatu masyarakat. Wujud dari kearifan lokal berupa
ungkapan-ungkapan tradisional. Ungkapan-ungkapan yang di maksud seperti
Paribase Basa Bali. Jadi kita sebagai orang Bali seharusnya tidak meninggalkan
Paribasa yang dulu pernah dibuat oleh para leluhur kita sebelumnya karena
paribasa sangat bermakna begitu dalam. Paribasa dalam bahasa Indonesia sama
artinya dengan Pribahasa, dimana pribahasa merupakan ungkapan tau kalimat
ringkas padat, yang berisi perbandingan, perumpamaan, nasihat, prinsip hidup,
atau aturan dari sebuah tingkah laku.
Berikut ini
bagian-bagian dari Paribasa Basa Bali beserta contonya :
A. Sesonggan (pepatah)
Adapun contoh dari Sesongan sebagai
berikut:
1.
Blakas mangan di pisaga.
Suksmannyane : sakadi
anake maduwe painak muani siteng tur anteng, sakewanten ipun magenah ring
pisaga.
2. Ngentungan
uyah ke pasih.
Suksmannyane :
kaucapang ring anake sane mapi-mapi ngicenin barang utawi artha ring anak sane
sampun sugih
3. Kuluk
ngongkong tuara ngutgut.
Suksmannyane :
kaucapang ring anake sane sida mawicara manten (ngomong saja), nanging nenten
wenten pakaryanne utawi tindakanne.
4. Ngajahin
bebek ngelangi. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane mapi-mapi ngajahin
anak sane sampun wikan utawi duweg.
5. Ngrebutin
balung tan paisi.
Suksmannyane :
ngrebutin brang nenten wenten isine utawi barang sane nenten malih maguna.
6. Buka
gowake ngadanin ibane.
Suksmannyane :
kaucapang ring anake sane sombong, nyapa kadi aku.
7. Liep-liep
lipi gadang.
Suksmannyane :
kaucapang ring anake sane ring pangarepne jemet pisan, sakewanten sujatinne
ipun anak sane nenten becik/jahat.
8. Kutal-kutil
ikut celeng.
Suksmannyane :
kaucapang ring pakaryan sane rasane aluh, sakewanten sujatine nak meweh yen
kalaksanayang.
9. Gede ombak
gede angine
Suksmannyane : gede pikolih gede
masih panelahne.
10. Manise
ngranayang manesin
Suksmannyane: munyin anake ane manis nyujur, pepesan
nyengkalen.
B. Sesenggakan (ibarat)
Adapun contoh dari Sesenggakan
sebagai berikut:
1.
Buka batun buluane, nglintik tuah abesik
Suksemanipun :
kaucapang ring anake sane nenten madue nyama wiadin timpal, wantah ipun
padidian.
2.
Buka be banone, dawanan bungut
Suksemanipun : sakadi
anake sane demen nuturang wiadin ngraosang omong timpal ring anak lian.
3.
Buka benange, kadung suba macelebang
Suksemanipun : sakadi
anake sane kadung ngambil pakaryan, nyalah-nyalah yening ipun makarya nenten
jantos puput.
4.
Buka bukite ejohin, katon ngrawit
Suksemanipun : sakadi
anake pakantenan ipun saking doh jegeg utawi bagus, kewanten wawu tampek
tlektekang ipun bodo, muanipune burik.
5.
Buka dedalune, kampid baan nyilih
Suksemanipun : sakadi
anake sane ngango bungah becik-becik, kewanten jatinipun pangangge punika
makasami antuka nyelang.
6.
Buka lindunge uyahin
Suksmanipun : Sakadi
anake sane uyang paling nenten uning-uning nongos.
7.
Buka negakin gadebonge, ngasa teken jit
belus
Suksmanipun : Sakadi
anake sane ngrasa ring sikian iwang wiadin corah, dados ipun kimud utawi
kabilbil (congah).
8.
Buka paete, nagih getok
Suskmanipun : Sakadi
anake sane belog tur nagih perintah kewanten mangda ipun makarya.
9.
Buka benange,kadung suba maceleban.
Suksmaipun: Sekadi anake ane kadung
nyemak gegaen,nyalah-nyalah yening ia megae tonden pragat.
10. Buka
nakep balange dadua, maka dadua tuara bakat
Suksmanipun : Sakadi
anak sane mamanah bingbang akeh mangambil pakaryan wiadin nglamar pakaryan,
pamuput makasami nenten keni.
C. Wewangsalan (tamsil)
Adapun contoh dari Wewangsalan
sebagai berikut:
1.
Ade kacang ade komak
Suksmanipun : ade jang
ade jemak
2.
Ada sente ada plindo
Suksmanipun : ada kene ada
keto.
3.
Jempiit batan biu
Suksmanipun : ngajengit
ajaka liu
4.
Buah jaka buah beluluk
Suksmanipun : nyen masa
ento nuduk.
5.
Asep menyan majagau
Suksmanipun : nakep
lenggar aji kau
6.
Baju gadang potongan gantut
Suksmanipun : tuyuh
magadang tuara maan entut
7.
Deng-deng sampi lue
Suksmaipun :
adeng-adeng megama tua
8.
Bedeg majemuh bangsing di banjar
Suksmanipun : jegeg
buin lemuh langsing lanjar
9.
Tain temblek tai blenget
Suksmanipun : sube
jelek mare inget
10. Celebingkah
beten biu
Suksma ipun : gumi linggah ajak liu
D. Sesawangan (perumpamaan)
Adapun contoh dari Sesawangan
sebagai berikut:
1.
Buka nyuh gadinge kembar
Suksmanipun: nyonyo nyangkih putih
gading.
2.
Sekadi tunjung tan pawarih
Suksmanipun : layu dudus.
3.
Jerijine luir bulun landak
Suksmanipun : jerijine ane rurus
mangancan.
4.
Kemikane luir madu juruh
Suksmanipun : kemikane manis nyujur.
5.
Madiane sekadi sulur gadung tempuh angin
Suksmanipun : lemuh magelohan.
6.
Alisne sekadi don intaran
Suksmanipun : nyeririt
7.
Bangkyangne sekadi acekel gonda layu
Suksmanipun : langsing lanyar
8.
Seledetane sekadi tatit
Suksmanipun : nakutin
9.
Kukune sekdai manik banyu
Suksmanipun : kukune sane putih tur
nyalang
10. Gobane
sekadi tunjung tanpa warih
Suksmanipun : layu dudus
E. Bebladbadan (methapora)
Adapun contoh dari Bladbadan sebagai
berikut:
1.
Madamar di langit : (bulan-bulanan-bulanan)
2. Macarang nyuh : (papah-ngepah)
3. Medon jaka : (ron- makaronan,
makurenan)
4. Makunyit dialas : (temu-matemu)
5. Majoan pancing : (pales-males)
6. Matalin kendang : (jangat-jengat)
7. Matalin radio : (antenna-nganten)
8. Macermen jawa : (anggur-nganggur)
9. Mataluh nyuh : (tombong-sombong)
10. Maadin kuud : (klungah-jengah)
F. Cecimpedan (teka-teki)
Adapun contoh dari Cecimpedan
sebagai berikut:
1.
Apa anak cerik maid cacing ? ( jaum)
2. Apa krek-krek ngejohang? ( anak
nyampat)
3.
Apa cekuk kajengitin? ( caratan)
4. Apa anak cerik ngemu getih? (klepon)
5. Apa anak cerik mabaju liu? (jagung)
6. Apa ulung masuryak? (danyuh)
7. Apa ane tingalin paak nanging mara
alih joh? (gunung)
8. Apa mulih mabaju gadang, pesu mabaju
kuning ? (biu masekeb)
9. Apa ke anak bongkok mamata liu?
(kranjang)
10. Apa masisik naga majempong ratu?
(manas)
Sumber :
·
Pribadi
Komentar
Posting Komentar